Yếu tố xã hội và môi trường
Lý luận và hướng dẩn
Sức khỏe
không chỉ được xác định bởi gen, còn nhiều
yếu tố khác như xã hội và môi trường. Yếu
tố xã hội gồm các khía cạnh xã hội và văn
hóa ảnh hưởng đến sức khỏe, như
thu nhập, giáo dục, nghề nghiệp, hỗ trợ xã
hội, kỳ thị và tiếp cận dịch vụ
chăm sóc sức khỏe. Các yếu tố môi trường
gồm các điều kiện vật lý và sinh học xung
quanh chúng ta, như chất lượng không khí, chất
lượng nước, biến đổi khí hậu, tiếng
ồn và tiếp xúc với chất độc hại hoặc
mầm gây bệnh.
Các yếu tố
xã hội và môi trường có thể định dạng sức
khỏe theo nhiều cách. Ví dụ, các yếu tố xã hội1
có thể ảnh hưởng đến những hành vi liên
quan đến sức khỏe, như hút thuốc, uống
rượu, chế độ ăn uống, tập thể
dục và quản lý căng thẳng. Những người
có thu nhập, giáo dục hoặc hỗ trợ xã hội thấp
có thể gặp nhiều cản trở hơn khi muốn
có hành vi lành mạnh hoặc muốn tiếp cận các dịch
vụ dự phòng. Họ cũng có thể phải chịu
nhiều căng thẳng hoặc kỳ thị hơn, ảnh
hưởng đến sức khỏe tinh thần và thể
chất của họ. Ngược lại, những người
có thu nhập, giáo dục hoặc hỗ trợ xã hội
cao có thể có nhiều tài nguyên và cơ hội hơn để
tham gia vào các hành vi lành mạnh hoặc tiếp cận dịch
vụ chăm sóc sức khỏe chất lượng. Họ
cũng có thể có nhiều vốn hoặc mạng lưới
xã hội hơn, hỗ trợ cảm xúc và các vấn đề
thực tiễn.
Các yếu tố
môi trường2,3 cũng có thể tác động
đến sức khỏe bằng cách ảnh hưởng
đến những tình cảnh nguy cơ hoặc lợi
ích khác nhau. Ví dụ, ô nhiễm không khí có thể tăng nguy
cơ mắc các bệnh hô hấp, như hen suyễn hoặc
bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD). Ô nhiễm
nước có thể gây ra các bệnh nhiễm trùng
đường tiêu hóa, như tiêu chảy hoặc bệnh
tả. Biến đổi khí hậu4 có thể thay
đổi các dạng phổ bệnh truyền nhiễm,
như sốt rét hoặc sốt xuất huyết. Ô nhiễm
tiếng ồn có thể làm tổn thương thính lực
và tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch, như huyết
áp cao hay đột quỵ. Ngược lại, môi trường
tự nhiên5 có thể mang lại lợi ích cho sức
khỏe bằng cách cải thiện tâm trạng, nhận thức,
và hệ miễn dịch. Ví dụ, các khu vực xanh có thể
giảm căng thẳng và trầm cảm. Ánh sáng mặt trời
có thể tăng sản xuất vitamin D và sức khỏe
xương. Cây cỏ có thể lọc các chất ô nhiễm
và dị ứng từ không khí.
Do đó, các yếu
tố xã hội và môi trường có thể định dạng
sức khỏe bằng cách ảnh hưởng đến
hành vi, tình cảnh và phản ứng của chúng ta đối
với các sự kiện quyết định sức khỏe
khác nhau. Hiểu được cách những yếu tố
này ảnh hưởng đến sức khỏe, chúng ta có
thể thiết kế biện pháp can thiệp6 nhằm
đối phó với nguyên nhân gốc của sự chênh lệch
và khuyến khích công bằng cho mọi người. Một
số ví dụ về các biện pháp can thiệp này là cải
thiện điều kiện sống và làm việc của
các nhóm có thu nhập thấp và các nhóm sống bên lề xã hội;
tăng cường dự trử và giá cả phải
chăng của thực phẩm và nước sạch; giảm
phát thải và tiếp xúc với các chất gây ô nhiễm
không khí; cải thiện tiếp cận và chất lượng
của dịch vụ chăm sóc sức khỏe; tạo ra
nhiều khu vực xanh và cơ sở vui chơi giải
trí; và tăng cường sự tham gia của cộng
đồng trong những quyết định và tranh luận
về quyền lợi sức khỏe của họ.
1 Marmot,
M., & Wilkinson, R. G. (Eds.). (2006). Social determinants of health.
Oxford University Press.
2 Lederberg,
J., Shope, R. E., & Oaks Jr, S. C. (Eds.). (1992). Emerging infections:
microbial threats to health in the United States. National Academies Press.
3 DeFries,
R., Asner, G. P., & Houghton, R. A. (2004). Ecosystems and land use change.
American Geophysical Union.
4 Frumkin,
H., Hess, J., Luber, G., Malilay, J., & McGeehin, M. (2008). Climate
change: the public health response. American journal of public health, 98(3),
435-445.
5 Hartig,
T., Mitchell, R., De Vries, S., & Frumkin, H. (2014). Nature and health.
Annual review of public health, 35, 207-228.
6 WHO
Commission on Social Determinants of Health. (2008). Closing the gap in a
generation: health equity through action on the social determinants of health:
Commission on Social Determinants of Health final report.
Tác động của các yếu tố
xã hội
|
Yếu tố xã hội |
(Có/Không) |
Điểm |
|
Địa vị kinh tế xã hội |
|
|
|
(Đối với 2 mục dưới đây, nhập
điểm 0 nếu có, 1 nếu không) |
|
|
|
Thu nhập cao hơn mức nghèo |
|
|
|
Trình độ học vấn cao hơn cấp
tiểu học |
|
|
|
Hỗ trợ xã hội |
|
|
|
(Đối với 3 mục dưới đây, nhập
điểm 0 nếu có, 1 nếu không) |
|
|
|
Được sự hỗ trợ đầy
đủ của gia đình |
|
|
|
Được các tổ chức tư nhân (tôn
giáo, tổ chức từ thiện, Tổ chức, NGO,
v.v.) hỗ trợ đầy đủ |
|
|
|
Được sự hỗ trợ đầy
đủ của chính phủ |
|
|
|
Tiêp cận chăm sóc sưc khỏe |
|
|
|
(Đối với 2 mục dưới đây, nhập
điểm 0 nếu có, 1 nếu không) |
|
|
|
Bảo hiểm y tế đầy đủ |
|
|
|
Hội đủ điều kiện đẻ
được chăm sóc từ thiện |
|
|
|
Tiếp xúc với bạo lực |
|
|
|
(Đối với 3 mục dưới đây, nhập
điểm 1 nếu có, 0 nếu không) |
|
|
|
Nguồn từ gia đình |
|
|
|
Nguồn từ bạo lực băng đảng |
|
|
|
Nguồn từ chiến tranh và xung đột |
|
|
|
Tiếp xúc với lạm dụng chất gây
nghiện |
|
|
|
(Đối với 9 mục dưới đây, nhập
điểm 1 nếu có, 0 nếu không) |
|
|
|
nicotin |
|
|
|
Rượi 1 |
|
|
|
Cần sa |
|
|
|
Thuốc an thần |
|
|
|
Chất kích thích |
|
|
|
Thuốc phiện |
|
|
|
Thuốc gây ảo giác |
|
|
|
Hóa chất tổng hợp |
|
|
|
Thứ khác |
|
|
|
Tiếp xúc với khói thuốc lá |
|
|
|
(Đối với 2 mục dưới đây, nhập
điểm 1 nếu có, 0 nếu không) |
|
|
|
Trực tiếp |
|
|
|
Gián tiếp |
|
|
|
Kỳ thị |
|
|
|
(Đối với 3 mục dưới đây, nhập
điểm 1 nếu có, 0 nếu không,) |
|
|
|
Chủng tộc/Dân tộc |
|
|
|
Xu hướng tình dục |
|
|
|
Bản sắc giới tính |
|
|
|
Tổng điểm |
|
|
1 Không
có mức tiêu thụ rượu an toàn. Quen uống 1 ly (ví dụ:
một ly rượu vang, một lon/chai bia thông thường,
một ngụm rượu mạnh) mỗi ngày có khả
năng hại đến sức khỏe và cần
được tính điểm 1.
Lời nhắc:
Tổng điểm 0 thì thật ưu tú, không cần làm gì
thêm. Nếu có mục nào điểm 1 bạn nên tham khảo
với bác sĩ hay các chuyên gia nghành y để chủa trị
nếu cần. Lưu lại hay in bảng trên. Nhớ xoa bỏ
dữ liêu riêng khi rời trang web.
"Dự phòng tốt
hơn chữa trị" - Desiderius Erasmus
Impact of Environmental Factors
Tác
động của các yếu tố môi trường
|
(Có/Không) |
Điểm |
|
|
Tiếp xúc với ô nhiễm |
|
|
|
(Đối với 3 mục dưới
đây, nhập điểm 1 nếu có, 0 nếu không) |
|
|
|
Từ không khí |
|
|
|
Từ nước |
|
|
|
Từ tiếng ồn |
|
|
|
Tiếp xúc với biến đổi khí hậu |
|
|
|
(Đối với 3 mục dưới
đây, nhập điểm 1 nếu có, 0 nếu không) |
|
|
|
Thời tiết khác nghiệt |
|
|
|
Bệnh lây lan qua côn trùng và động vật
gây hại |
|
|
|
Nước rỉ độc hại |
|
|
|
Tiếp cận an toàn và lành mạnh |
|
|
|
(Đối với 3 mục dưới
đây, nhập điểm 0 nếu có, 1 nếu không) |
|
|
|
Thức
ăn |
|
|
|
Nhà ở |
|
|
|
Khu giải
trí |
|
|
|
Tổng điểm |
|
|
Lời nhắc:
Tổng điểm 0 thì thật ưu tú, không cần làm gì
thêm. Nếu có mục nào điểm 1 bạn nên tham khảo
với bác sĩ hay các chuyên gia nghành y để chủa trị
nếu cần. Lưu lại hay in bảng trên. Nhớ xoa bỏ
dữ liêu riêng khi rời trang web.
"Dự phòng tốt
hơn chữa trị" - Desiderius Erasmus